Lit, prosty pierwiastek chemiczny, od lat 50-tych XX wieku stanowi złoty standard w leczeniu zaburzenia dwubiegunowego, znanego też jako choroba afektywna dwubiegunowa lub maniakalno-depresyjna. Pomaga kontrolować skrajne stany emocjonalne oraz działa profilaktycznie. Wbrew popularnym mitom nie jest też wyjątkowo źle tolerowany. W artykule omówione są wskazania, sposób stosowania, korzyści i potencjalne skutki uboczne związane z leczeniem litem.

Kiedy stosuje się lit?

List jest lekiem, który stosuje się w leczeniu zaburzeń nastroju. Klasyfikowany jest jako stabilizator nastroju: wyrównuje go zarówno kiedy jest zbyt wysoki (mania), jak i zbyt niski (depresja). Sprawia to, że jest bardzo dobrym wyborem jeżeli chodzi o leczenie epizodów zaburzenia dwubiegunowego. Jego głównym zastosowaniem jest jednak profilaktyka: ochrona przed wystąpieniem kolejnego epizodu u osób, które są już w remisji.

Lit uznawany jest przez międzynarodowe towarzystwa za leczenie pierwszego rzutu jeżeli chodzi o zapobieganie nawrotom zaburzenia dwubiegunowego. Lit ma największą bazę dowodów ze wszystkich stabilizatorów nastroju, która wspierałaby jego używanie. Jest też jednym z dwóch leków w psychiatrii mających udowodnione działanie chroniące przed samobójstwem.

Zaburzenie dwubiegunowe trwa całe życie, warto więc przyjrzeć się długoterminowym skutkom przyjmowania litu. W badaniu na całej populacji Finlandii lit, poza skuteczną ochroną przed nawrotami, o połowę zmniejszył współczynnik śmiertelności osób go przyjmujących. Lit jest obecnie najlepszą długoterminową opcją leczenia zaburzenia dwubiegunowego.

Lit stosuje się również w innych zaburzeniach psychicznych, na przykład w opornej na leczenie depresji albo jako dodatek do leków w schizofrenii.

Jakie są dodatkowe korzyści ze stosowania litu?

Stosowanie litu poza silnym efektem stabilizowania nastroju ma też inne dobroczynne skutki, które pomagają wyjaśniać jego wysoką skuteczność w leczeniu zaburzeń nastroju.

Lit działa neuroprotekcyjnie, chroniąc komórki mózgu przed przedwczesną śmiercią i zapewniając ich poprawne działanie. Ponadto promuje on wzrost nowych neuronów, między innymi w hipokampie – strukturze mózgu odpowiedzialnej za pamięć, zdolności poznawcze i odporność na stres. To wszystko sprawia, że lit nie tylko poprawia funkcjonowanie mózgu, ale także chroni przed powstaniem otępienia.

Innym dobroczynnym działaniem litu jest zmniejszanie odpowiedzi zapalnej w mózgu jak i poza nim. Reakcja zapalna to rozlana odpowiedź ciała na zagrożenia, takie jak wirusy, bakterie i urazy. W niektórych przypadkach jednak przekracza ona jedynie ochronę przed zagrożeniami i elementy układu odpornościowego zaczynają być nadmiernie aktywne. W większości przypadków powoduje to jedynie osłabienie organizmu i złe samopoczucie, ale w skrajnych przypadkach organizm zaczyna atakować sam siebie. Powoduje to między innymi chorobę Chrohna, sarkoidozę czy toczeń. Lit zmniejsza poziom aktywności prozapalnej i poprawia przebieg tych chorób.

Pomniejsze doniesienia mówią o ochronnym wpływie litu na DNA, spowalnianiu starzenia oraz zapobieganiu nowotworom, zawałom serca i udarom mózgu.

Jak przyjmuje się lit i jakie badania są potrzebne?

Przed włączeniem

Przed rozpoczęciem leczenia konieczne jest wykonanie badań krwi oceniających stan ogólny pacjenta oraz działanie nerek i tarczycy.

Włączanie leku

Lit przyjmuje się w postaci tabletek, najczęściej dwa lub trzy razy dziennie. Początkowo stosuje się go w małej dawce, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się działań niepożądanych i, w razie dużych oporów i lęków, oswoić pacjenta z samym faktem przyjmowania litu. Jednocześnie co jakiś czas robi się badania stężenia tego leku we krwi aby określić najwłaściwszą dawkę. Na początku leczenia może być konieczne robienie badań co tydzień lub dwa.

Leczenie podtrzymujące

Po ustaleniu właściwej dawki litu rozpoczyna się leczenie podtrzymujące. W trakcie tego leczenia konieczne jest monitorowanie jego stężenia oraz funkcji nerek i tarczycy. Badania zawsze należy wykonywać rano, przed przyjęciem dawki litu. Wykonuje się je od czterech do dwóch razy do roku.

Jak długo trwa leczenie litem?

Długoś leczenia jest różna w zależności od pacjenta i wskazania. Przeważająca większość osób z diagnozą zaburzenia dwubiegunowego wymaga długoterminowego leczenia przynajmniej jednym lekiem stabilizującym nastrój. Dzięki litowi mogą one wejść w długotrwałą remisję i poprawić swoje ogólne zdrowie.

Jaka jest tolerowalność litu?

Każde leczenie może powodować działania niepożądane i lit nie jest tutaj wyjątkiem. Nie jest jednak tak, jak mówią niektóre mity: lit jest jednym z lepiej tolerowanych leków stabilizujących nastrój.

W porównaniu z innymi opcjami leczenia lit powoduje znacząco rzadziej zmęczenie; ma też mniejszy wpływ na przyrost masy ciała. Pacjenci z zaburzeniem dwubiegunowym rzadziej odstawiają lit niż inne lekarstwa, co świadczy o jego dobrej tolerowalności.

Działania niepożądane litu są silnie zależne od jego stężenia w surowicy. Im mniejsze stężenie, tym mniej działań niepożądanych – słabsze też jest jednak jego działanie ochronne i lecznicze. Dlatego niezbędnym jest regularne mierzenie stężenia litu w surowicy krwi, zwłaszcza na początku leczenia, aby znaleźć jak najlepszy balans między skutecznością i tolerowalnością.

Jakie są najczęstsze działania niepożądane litu?

Trzy najczęstsze działania niepożądane podczas przyjmowania litu to drżenie, zwiększenie pragnienia i nudności. Tak jak z wieloma innymi lekami, każde z tych działań niepożądanych zmniejsza się wraz z czasem jego przyjmowania. Również zmniejszenie dawki zazwyczaj poprawia tolerowalność leku.

Zwiększone pragnienie (i oddawanie moczu) to prawdopodobnie najczęstsze działanie niepożądane litu, występujące u ponad połowy pacjentów. Należy pamiętać, aby poziom wody w organizmie uzupełniać płynami, które nie mają w sobie kalorii (woda, herbata, kawa) – w przeciwnym razie problemem stanie się wzrost masy ciała.

W przypadku wystąpienia drżenia należy zredukować spożycie kofeiny. Można również włączyć suplementację witaminy B6 albo dodać leki z grupy beta-blokerów.

Nudności zdarzają się w pierwszych dniach lub tygodniach u około 1/3 pacjentów przyjmujących lit. Zmniejszyć je można przyjmując lit z posiłkiem lub stosując imbir (najsilniejszy domowy środek przeciw nudnościom).

Jakie mogą być powikłania przyjmowania litu?

Pogorszenie działania nerek

Lit może prowadzić do pogorszenia funkcji nerek w perspektywie kilku lub kilkudziesięciu lat. Dlatego przed włączeniem leczenia a potem co pół roku do roku kontrolujemy funkcje tego narządu. Szczęśliwie, według najnowszych doniesień nawet jeżeli funkcja nerek pogarsza się, to pogorszenie nie prowadzi do niewydolności. Lit nie wpływa na działanie wątroby.

Pogorszenie działania tarczycy

U 1-2 na 10 osób przyjmujących lit dojdzie do zmniejszenia wydzielania hormonów tarczycy. Objawami tego mogą być zmęczenie, zwiększenie masy ciała, sucha skóra lub wrażliwość na zimno. Przed włączeniem litu i w trakcie leczenia monitorowane są funkcje tarczycy. Objawy te można w prosty sposób leczyć suplementując brakujące hormony.

Nadmierny poziom wapnia

Jest to rzadkie powikłanie przyjmowania litu, którego objawami mogą być nudności, spadek apetytu lub wielomocz. Przed włączeniem litu i w trakcie leczenia badany poziom wapnia w surowicy krwi.

Zaburzenia rytmu serca

To rzadkie powikłanie, które monitoruje się wykonując EKG u osób narażonych na problemy z sercem.

Źródła

1. Kessing, L. V. (2019). Lithium as the drug of choice for maintenance treatment in bipolar disorder. Acta Psychiatrica Scandinavica, 140(2), 91–93. https://doi.org/10.1111/acps.13070
2. Won, E., & Kim, Y. K. (2017). An oldie but goodie: Lithium in the treatment of bipolar disorder through neuroprotective and neurotrophic mechanisms. International Journal of Molecular Sciences, 18(12), 2679. https://doi.org/10.3390/ijms18122679
3. Toffol, E., Hätönen, T., Tanskanen, A., Lönnqvist, J., Wahlbeck, K., Joffe, G., Tiihonen, J., Haukka, J., & Partonen, T. (2015). Lithium is associated with decrease in all-cause and suicide mortality in high-risk bipolar patients: A nationwide registry-based prospective cohort study. Journal of Affective Disorders, 183, 159–165. https://doi.org/10.1016/j.jad.2015.04.055
4. Jope, R. S., & Nemeroff, C. B. (2016). Lithium to the rescue. Cerebrum, 2016(cer-02-16).
5. Nassar, A., & Azab, A. N. (2014). Effects of lithium on inflammation. ACS Chemical Neuroscience, 5(6), 451–458. https://doi.org/10.1021/cn500038f
6. Ishii, N., Terao, T., & Hirakawa, H. (2021). The present state of lithium for the prevention of dementia related to Alzheimer’s dementia in clinical and epidemiological studies: A critical review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(15), 7756. https://doi.org/10.3390/ijerph18157756
7. Huang, S., Hu, S., Liu, S., Tang, B., Liu, Y., Tang, L., Lei, Y., Zhong, L., Yang, S., & He, S. (2022). Lithium carbonate alleviates colon inflammation through modulating gut microbiota and Treg cells in a GPR43-dependent manner. Pharmacological Research, 175, 105992. https://doi.org/10.1016/j.phrs.2021.105992
8. Severus, E., Taylor, M. J., Sauer, C., Pfennig, A., Ritter, P., Bauer, M., & Geddes, J. R. (2014). Lithium for prevention of mood episodes in bipolar disorders: Systematic review and meta-analysis. International Journal of Bipolar Disorders, 2, 15. https://doi.org/10.1186/s40345-014-0015-8